Esther van Fenema over haar boek Het ontstemde brein

Esther van Fenema is psychiater, professioneel violist én oprichter van de Muziekpoli. In haar bijzondere praktijk behandelt ze musici die vanwege psychische klachten niet meer functioneren.

Hoe ontwrichtend dergelijke klachten kunnen zijn weet zij als geen ander, aangezien ze zelf heeft geworsteld met podiumangst. Esther schreef het boek Het ontstemde brein. Reden dus voor een Q&A!

Het ontstemde brein. Waarom deze titel?

Omdat ik veel stemming- en angstklachten ben tegengekomen. In de muziek is de juiste stemming essentieel, voor ons als mens ook om goed te kunnen functioneren. Ontstemming mag, maar niet te lang en te hevig….

Waarom schreef je dit boek?

Na 10 jaar psychiater op de Muziekpoli vond ik het een goed moment om mijn ervaringen met deze bijzondere doelgroep patiënten te delen. Daarnaast is het ook een boek waarin ik mijn visie kan delen als het gaat om het brein, de invloed van de omgeving en de interactie tussen deze twee. Ik heb daar al veel columns over geschreven en een boek brengt het mooi samen.

Wat voor soort boek is het?

Het is een boek waarin autobiografie, casuïstiek, wetenschappelijke kennis over het brein en opinie samenkomen in een aantal hoofdstukken. De aandoening die het meeste voorkomt bij musici, de podiumangst, is de leidraad geworden.

Voor wie heb je het geschreven?

Het boek is in de eerste plaats geschreven voor musici, maar ook amateurs, en de geïnteresseerde leek zullen er zeker iets aan hebben.

Je bent zelf violist en psychiater. Hoe combineer je dit?

Ik heb eerst drie jaar aan het conservatorium gestudeerd en toen ben ik deze studie gaan combineren met geneeskunde. Uiteindelijk heb ik beide studies voltooid en nadat ik psychiater ben geworden besloot ik om de Muziekpoli op te richten om mijn beide passies te combineren in een expertisecentrum.

Waarom is deze combinatie zo interessant (en zelfs wetenschappelijk nuttig)?

De combinatie is interessant, omdat het gaat in belangrijke mate gaat over emoties. Als psychiater behandel ik patiënten die lijden aan hun emoties. De musici vertolken avond aan avond emoties. Het niet meer kunnen optreden is de meest gevreesde situatie voor de meeste musici. Daarnaast is het overduidelijk aangetoond dat naar muziek luisteren, maar vooral zelf maken veel gunstige effecten heeft op je gemoed, maar ook in de cognitieve functies, zeker op langere termijn.

Wat doet muziek met het brein?

We weten niet precies wat muziek met het brein doet, maar het vermoeden is wel dat vanuit evolutionair perspectief muziek altijd een belangrijke rol heeft gespeeld voor onze soort. Door muziek komen er stofjes vrij in het brein die voor een prettig gevoel zorgen, die emoties stimuleren en je met de ander kan verbinden. Samen muziek beleven is belangrijk voor het groepsgevoel. Er is bijna geen prikkel te bedenken die zo sterk allerlei gebieden in het brein kan activeren zoals muziek. Denk aan gebieden die emoties reguleren, de motoriek en de cognitie.

Wat gebeurt er met je brein als je optreedt?

Je brein bevindt zich dan in feite in een gevaarlijke situatie. Er wordt adrenaline aangemaakt en een paar minuten later een ander stresshormoon: cortisol. Het voordeel van een brein onder stress is dat je scherp wordt, goed gefocust bent en er bijzondere dingen kunnen ontstaan, omdat het zo’n ongewone situatie betreft. Het nadeel is dat je zoveel stress kan ervaren dat er paniek ontstaat en je niet meer goed kan functioneren. Als podiumkunstenaar is het dus de kunst om te gaan met een brein (en lichaam) dat onder enorme stress staat en dan toch een topprestatie neer te kunnen zetten.

Wat is podiumangst?

De belangrijkste oorzaken van podiumangst zijn: depressie, angststoornissen, zoals een paniekstoornis, een traumatische ervaring die samenhangt met optreden of een bepaalde persoonlijkheidsstructuur, waarbij je zelfbeeld en de prestatie zodanig met elkaar samenhangen dat het leidt tot podiumangst omdat falen geen optie is.